पाठ २ सामाजिकीकरण
तलका प्रश्नहरुको उत्तर लेख्नुहोस् ।
क) सामाजिकीकरण भनेको के हो?
उत्तरः समाजमा रहेको मूल्य मान्यता चालचलन नीतिनियम बुझ्ने
बुझाउने, सिक्ने सिकाउने र त्यसलाई
व्यवहारमा अवलम्बन गर्ने प्रक्रियालाई सामाजिकीकरण भनिन्छ ।
ख) सामाजिकीकरणको महत्त्व उल्लेख गर्नुहोस् ।
उत्तरः सामाजिकीकरणको महत्वोलाई देहायबमोजिम प्रस्तुत गरिएको छ ।
१.व्यक्तित्व विकास: सामाजिकीकरणले व्यक्तिलाई सामाजिक मूल्य,
मान्यता, र व्यवहार सिकाएर व्यक्तित्व विकास
गर्न मद्दत गर्छ।
२.सामाजिक सम्बन्ध स्थापना: यस प्रक्रियामार्फत व्यक्ति परिवार,
साथीसंगी, विद्यालय र समाजसँग सम्बन्ध स्थापित
गर्न सक्षम हुन्छ।
३.संस्कार र संस्कृति हस्तान्तरण: सामाजिकीकरणले समाजका सांस्कृतिक मूल्य,
परम्परा र रीतिरिवाज एक पुस्ताबाट अर्को पुस्तामा स्थानान्तरण गर्न
सहयोग पुर्याउँछ।
४.सामाजिक अनुशासन सिकाउने: यसले व्यक्ति सामाजिक नियम, कानुन, र दायित्व पालन गर्न अभ्यस्त बनाउँछ।
५.समाजमा सहजीकरण: व्यक्ति समाजमा कसरी व्यवहार गर्ने, कसरी मेलमिलाप
गर्ने भन्ने कुरा सिकेर समाजसँग सजिलै घुलमिल हुन्छ।
६.समाजप्रति उत्तरदायी बनाउने: सामाजिकीकरणले व्यक्तिलाई सामाजिक कर्तव्य,
जिम्मेवारी र उत्तरदायित्वबारे सचेत बनाउँछ।
७.सामाजिक समावेशीकरण: यस प्रक्रियाबाट व्यक्ति विभिन्न सामाजिक समूह र समुदायसँग समायोजन हुन
सक्ने क्षमता विकास गर्छ।
उत्तरः सामाजिकीकरण निरन्तर चल्ने प्रक्रिया हो किनभने व्यक्ति जन्मदेखि मृत्युसम्म विभिन्न सामाजिक भूमिका, अनुभव र परिवेशमा अनुकूल हुँदै नयाँ कुरा सिकिरहन्छ। समाजको परिवर्तनसँगै व्यक्तिले जीवनभर सामाजिक मूल्य, नियम र व्यवहार अपनाउँदै जान्छ।
त्यसैले, सामाजिकीकरण कुनै एक पटक सकिने प्रक्रिया होइन, यो जीवनभर चलिरहने, व्यक्ति र समाजलाई एक आपसमा बाँधिराख्ने महत्त्वपूर्ण प्रक्रिया हो।
उत्तरः सामाजिकीकरणका
माध्यमहरू (एजेन्सीहरू) निम्न प्रकार छन्:
१.परिवार(Family): व्यक्तिको
पहिलो र सबैभन्दा प्रभावशाली सामाजिकीकरणको माध्यम हो। बच्चाले भाषा, आचार–व्यवहार, संस्कृति, मूल्य र नैतिकता सबैभन्दा पहिले परिवारबाटै सिक्छ।
२.विद्यालय(School): औपचारिक
शिक्षा प्रणालीमार्फत व्यक्ति सामाजिक नियम, अनुशासन, सहकार्य, प्रतिस्पर्धा, जिम्मेवारी आदि सिक्छ।
३.साथीसंगी वा सहकर्मी समूह(Peer Group): साथीसंगीहरूसँगको अन्तरक्रियाबाट
व्यक्ति समान स्तरका अन्य व्यक्तिहरूसँग कसरी व्यवहार गर्ने भन्ने कुरा सिक्छ।
४.सञ्चार माध्यम(Mass Media): टेलिभिजन, रेडियो, पत्रपत्रिका, इन्टरनेट आदि स्रोतहरूले व्यक्ति सामाजिक समाचार, मूल्य, सोच र व्यवहारका ढाँचाहरू सिक्न
प्रेरित गर्छन्।
५.धार्मिक संस्था (Religious Institutions): धर्ममार्फत नैतिक शिक्षा, कर्तव्य, आस्था र समाजप्रतिको जिम्मेवारीबारे
जानकारी गराइन्छ।
६.समुदाय र सामाजिक संस्था(Community and Social Organizations): क्लब, संघसंस्था, गैरसरकारी संस्था आदिले व्यक्तिलाई सामाजिक उत्तरदायित्व र सहभागिता सिकाउँछन्।
यी सबै
माध्यमहरूले व्यक्तिको सोच, आचरण र सामाजिक व्यवहारलाई आकार दिन
सहयोग गर्छन्।
ङ)परिवारलाई किन सामाजिकीकरणको प्राथमिक माध्यम भनिएको हो। कारण सहित लेख्नुहोस् ।
उत्तरः परिवारलाई सामाजिकीकरणको प्राथमिक माध्यम भनिन्छ किनभने व्यक्ति जन्मेपछि सबैभन्दा पहिले परिवारसँग सम्पर्कमा आउँछ। उसले भाषा, आचरण, संस्कार र सामाजिक मूल्यहरू पहिलोपटक परिवारबाटै सिक्छ, जसले उसको व्यक्तित्व विकासको आधार तयार पार्दछ।
च) सामाजिकीकरणका प्राथमिक माध्यम र द्वितीय माध्यमबीचको भिन्नता यस प्रकार छ:
उत्तरः सामाजिकीकरणका प्राथमिक माध्यम र द्वितीय माध्यमबीचको भिन्नता निम्न प्रकार प्रस्तुत गरिएको छ ।
*** |
No comments
Do you leave your Comments?